Op zondag 21 maart verscheen het eindrapport van de onafhankelijke adviescommissie Burgerbetrokkenheid bij het klimaatbeleid. Onder leiding van de voormalige Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer concludeert de commissie dat gelote burgerfora ‘de potentie hebben om een belangrijke aanvulling te vormen op de representatieve democratie’. Het is de zoveelste illustratie dat burgerfora de wind in de rug hebben. 

We denken eerder in termen van tegenstelling en strijd, dan aan dialoog en betrokkenheid

De Franse president Emmanuel Macron organiseerde de Convention Citoyenne over Frans klimaatbeleid, dat inmiddels vervolg heeft gekregen in meerdere regio’s en steden, zelfs op het gebied van vaccineren tegen corona. In Oost-België wordt geëxperimenteerd met een permanente vertegenwoordiging van gelote burgers.

Succesverhalen zijn er inmiddels ook uit Ierland (over onder andere abortus en het homohuwelijk) en Verenigd Koninkrijk (over onderwerpen als voedselproductie en onderwijs). Ook in Nederland waait de burgerforawind, om een paar voorbeelden te noemen: in Wijk bij Duurstede was er een burgerjury, in Utrecht een stadsgesprek energie en Amersfoort organiseerde al een aantal keer een ‘G1000’.

Van strijd naar betrokkenheid

Maar wie zit er dan in zo’n burgerforum? En hoe kom ik daarvoor in aanmerking? Gaan gewone burgers dan beslissen voor alle andere betrokkenen? Hebben zij daar wel genoeg kennis voor? En wat te denken van het mandaat, dat hebben we toch gegeven aan de politiek? Heeft ‘de politiek’ dan niks meer te zeggen? Vaak zijn dit vragen die bestuurders, ambtenaren, experts én burgers stellen over burgerfora.

Logische vragen, die veel over onszelf en ons politieke systeem zeggen. We zijn vergroeid met de vormen van democratische besluitvorming zoals we die kennen. Denken eerder in termen van tegenstelling en strijd tussen burgers en politici (onderling), dan aan dialoog en onderlinge betrokkenheid. Terwijl de eerder genoemde voorbeelden laten zien dat juist in die dialoog en onderlinge betrokkenheid de kans besloten licht om slepende kwesties te beslechten met breed draagvlak.

Het is tijd om vertrouwd te raken met burgerfora

Onze stelling: burgerfora vormen een waardevolle en broodnodige aanvulling op de bestaande instrumenten van onze representatieve democratie, waar we zo snel mogelijk meer ervaring in de praktijk mee op moeten doen. Door tal van experimenten weten we inmiddels onder welke voorwaarden burgerfora die waardevolle aanvulling kunnen zijn. Zorg dat je een representatieve groep in alle onafhankelijkheid laat meepraten. Zorg dat je een heldere vraag formuleert. Zorg dat je kristalhelder bent over het proces. En zorg bovendien – en dat is fundamenteel – dat je van tevoren aangeeft welke consequenties je als politiek bestuur verbindt aan de uitkomsten.

Onder die voorwaarden kunnen burgerfora bijdragen aan het doorbreken van inhoudelijke patstellingen en het formuleren van genuanceerde oplossingen. Oplossingen voortgebracht door de samenleving, niet geremd of gestuurd door partijpolitiek, herverkiezingen, lobby of macht. Logische oplossingen, die opvallend vaak op de steun van de overgrote meerderheid van de samenleving kunnen rekenen.

De complexe vraagstukken, groeiende polarisatie én betrokkenheid van burgers vereisen dat we in beweging komen. Dat burgers, bestuurders en ambtenaren ervaring opdoen met dit democratische instrument. Dat we snel vertrouwd raken met burgerfora.

Bestuurders en volksvertegenwoordigers zijn aan zet

Hiervoor zullen bestuurders en volksvertegenwoordigers de eerste stap moeten zetten. Zij zullen het initiatief moeten nemen om een stukje van hun macht – rond een specifiek thema, dossier of vraagstuk – over te dragen aan burgerraden. Dat is natuurlijk spannend, want hiermee wordt controle over beleid voor een deel uit handen gegeven. En toch is dit precies wat nodig is om vertrouwen in diezelfde overheid te herstellen en maatschappelijke impasse op gepolariseerde vraagstukken te doorbreken.

Waarom vindt EMMA dit belangrijk?

EMMA is ervan overtuigd dat de oplossingen voor de grote vraagstukken van vandaag alleen in samenspel tussen inwoners, overheid, markt en kennisinstellingen tot stand kunnen komen. Daarom hebben we ons gespecialiseerd in interactieve beleidsvorming. Bijvoorbeeld bij de gemeente Eindhoven, waar we in de zomer van 2021 een dialoog over ‘brede welvaart’ organiseren. Maar ook rond de energietransitie, waar werkten aan burgerparticipatie bij windmolens langs de A16. Daarnaast helpen we verschillende gemeenten bij het participatief opstellen van hun Transitievisie Warmte en hun lokale visie op de energietransitie. Voor het programma Democratie in Actie brachten we aan het begin van de coronacrisis digitale vormen van (burger)participatie in kaart.

Via debatcentrum de Tussenruimte onderzoeken we nieuwe vormen van democratie. Hier spraken we eerder met hartstochtelijk pleitbezorger van burgerfora David van Reybrouck, en met de Belgische politicoloog Yves DeJaeghere, die onderzoek doet naar burgerfora in Oost-België.