Tijdens de verkiezingen draait het om campagnestrategieën en verkiezingsbeloften. Kiezers worden maar al te vaak verleid door mooie praatjes, maar kloppen die woorden met de werkelijkheid? Wat gebeurt er werkelijk wanneer politieke partijen in de Tweede Kamer stemmen over belangrijke kwesties?

De Stemchecker van de Volkskrant biedt goed zicht op de feitelijke keuzes die politieke partijen maken. In tegenstelling tot verkiezingsbeloften, richt de Stemchecker zich namelijk op het werkelijke stemgedrag van partijen in de Tweede Kamer. Het draait niet om wat partijen beloven, maar om wat ze daadwerkelijk doen. 

Naast de mogelijkheid om te achterhalen waar je zelf als kiezer staat, is het ook mogelijk om het stemgedrag van politieke partijen te analyseren. Dit kan door vanuit netwerkperspectief te kijken naar het stemgedrag. Een netwerk kan namelijk de mate laten zien waarin partijen, op basis van hun stemgedrag, op elkaar lijken. Als twee partijen op alle voorstellen exact hetzelfde stemmen, krijgen ze een perfecte score van 1. Als ze op alles verschillend stemmen, is de score 0. Tussen deze uitersten in worden scores toegekend om de mate van overeenkomst weer te geven. 

Het resultaat is een netwerk dat de overeenkomst in het stemgedrag tussen partijen illustreert. Het netwerk laat overigens niet zien waaróm twee partijen op elkaar lijken qua stemgedrag. Achter hetzelfde stemgedrag kunnen heel verschillende beweegredenen schuilgaan. De ene partij kan tegen een voorstel stemmen omdat het te ver gaat, terwijl een andere partij vindt dat het voorstel niet ver genoeg gaat. Mogelijk spelen ook strategische overwegingen of de coalitie een rol.

Wat we wel uit het netwerk kunnen afleiden, is dat er -op basis van stemgedrag- eigenlijk maar vier smaken zijn: de 18 partijen kunnen worden geclusterd in vier groepen:

• Allereerst is er een (deels Christelijk) cluster rechts van het midden van VVD, CDA, CU en SGP. Daarbij valt de decentrale positie van de VVD op. Het aantal gelijkgestemden is maar beperkt.
   
• Links van het midden vinden we twee sterk verbonden clusters. Een van Volt, PvdA, GL, Partij van de Dieren en D66 en een cluster van Bij1, Denk en SP. De sterke verbondenheid binnen deze clusters biedt een goede basis om in de komende coalitieonderhandelingen samen een blok te vormen. Een vierde cluster bestaat uit Omtzigt, BBB, BVNL, PVV, JA21 en FvD. Met name de positie van Omtzigt is hierin opvallend. Hoewel er wel overeenkomsten zijn tussen het stemgedrag van Omtzigt en verschillende partijen met een linkse signatuur, zijn de overeenkomsten met (extreem)rechts sterker, waardoor zijn partij binnen dat cluster valt. Waar Omtzigt zichzelf graag presenteert in het midden, stemt hij in de praktijk vaak mee met PVV, BBB en BVNL.
   
• Een laatste bijzonderheid is dat het (extreem)rechtse cluster, qua stemgedrag, echt anders is dan de drie andere clusters bij elkaar. Tegelijk zijn er zowel met links als met rechts overeenkomsten. Deze inzichten zijn van belang voor kiezers die overwegen om bijvoorbeeld BBB of Omtzigt te steunen: het netwerk laat zien door welke partijen deze nieuwkomers worden omringd.  

Dit netwerkplaatje onthult geen geheimen van politieke besluitvorming, maar het biedt wel een verhelderende blik op de praktische uitkomsten van verkiezingsretoriek. Het kleurt de positie van partijen die niet heel duidelijk zijn over hun standpunten in. Bovendien laat het netwerk zien dat stemmen op een partij meer inhoudt dan alleen mooie woorden; het gaat om de keuzes die deze partijen daadwerkelijk in de Tweede Kamer maken. De Stemchecker en de daaruit voortvloeiende netwerkanalyse helpen ons om op een meer geïnformeerde manier deel te nemen aan het democratische proces en bewuste keuzes te maken ten aanzien van de richting waarin ons land zich ontwikkelt.  

Toelichting bij het netwerk: 
In het figuur representeren de bolletjes de partijen. Een lijn tussen twee bolletjes laat overeenstemming in het stemgedrag zien. Alleen de verbindingen die groter zijn dan 0,33 zijn in het netwerk weergegeven. Hoe dikker de lijn, hoe groter de overeenstemming. Het Force Atlas algoritme is gebruikt om de knopen ten opzichte van elkaar te positioneren. De grootte van de bolletjes is gebaseerd op de peilingwijzer waarbij GroenLinks en PvdA ieder de helft van de zetels hebben gekregen. PvdA en GroenLinks zijn wel apart weergegeven omdat het netwerk inzicht geeft in het stemgedrag van voor de tijd dat ze een gezamenlijke lijst voerden. De kleuren van de bolletjes zijn gebaseerd op de indeling die het modularity algoritme met een resolutie van 0.75 heeft gegenereerd.