Hoe gedragen individuen zich in de wereld van vandaag de dag? Meer weten met een kort filmpje, prachtig fotoboek of een antropologische klassieker.

Vroeger tijden leek het zo simpel. In verzuild Nederland was je lid van het NKV, stemde je KVP, vierde je carnaval en sportte je bij FC RIA (Rooms in Alles). Tenminste, als je het katholieke geloof aanhing. Vandaag de dag is die vorm van collectiviteit wat lastiger voorstelbaar. Je kan hartstochtelijk vóór duurzaamheid zijn, maar toch een wereldreis (per vliegtuig) maken; actievoeren bij de Oostvaardersplassen vóór dierenwelzijn, om daar onder je medestanders PVV-stemmers aan te treffen, die hamburgers uitdelen om het actievoeren wat aangenamer te maken.

Identiteit is (dus wellicht) diffuser dan het op het eerste oog lijkt: we leven ‘met elkaar’ in een fragmentarische samenleving. Waarbij sommigen minder houvast lijken te ontlenen aan eeuwenoude noties als geloof, gezag en klasse. En waarbij het wat vaker lijkt, alsof niet langer het collectief gedeelde, maar het individueel geconstrueerde een eerste aanzet voor een -telkens weer tijdelijke- verband oplevert: Liquid Modernity noemde Zygmunt Bauman dat (2000).

Hoe weet ik meer in 5 minuten?

Misschien legde Monty Python in Life of Brian wel heel mooi uit, hoe complex concepten als groepsvorming, (sub)culturen en individualiteit zijn. In minder dan vijf minuten kijk je twee sleutelscenes. Begin met 'We are all individuals', waar Brian ‘s ochtends zijn raam opent en zijn massa volgelingen toespreekt: ‘You’ve got it all wrong! You don’t have to follow me!’ You are all individuals! Massa volgelingen in koor: ‘Yes! We are all individuals!’ Brian: ‘You are all different!’ Iedereen: ‘we are all different!’ Waarbij eentje opmerkt: No, I’am not!’

En om daarna ook nog te begrijpen hoe subculturen ontstaan, kijk even naar ‘The shoe is a sign’ in dezelfde film.

Hoe weet ik meer in 55 minuten?

Mocht je daarentegen nét iets minder dan één uur tot je beschikking hebben: blader en grasduin dan eens door het prachtige fotoboek van Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek. Ooit begonnen in 1994 als een foto-opdracht van de PTT (voor de jonkies onder ons: de voorloper van het van internationale postbedrijf TNT). Met foto's van uiteenlopende jongerensubculturen in Nederland. Het beviel zo goed, dat ze er een reeks van maakten. Een reeks van, tot nu toe, 154 series. Een reeks, die dus al zo’n twintig jaren loopt: Exactitudes. In 2015 verscheen een -opnieuw aangevulde- van hun oorspronkelijke boek. Tjokvol fraaie foto’s van individuen, die allemaal tóch een beetje hetzelfde zijn.

Ook te bewonderen bij EMMA.

.

Hoe weet ik meer in 555 minuten?

Als je écht lekker in je tijd zit, neem dan die prachtige antropologische klassieker van Erving Goffman the Presentation of Self in Everyday Life (1956) eens door. Waarin Goffman (zo’n beetje als eerste) onze dagelijkse interactie met anderen onder de loep neemt. Met een theatermetafoor als houvast: Goffman ziet ‘ons individuen’ telkenmale als personages, die in iedere interactie als het ware het podium opstappen om ten opzichte van anderen een performance te verrichten. Waarbij bijvoorbeeld onze kleding en manieren medebepalend zijn voor de indrukken die we bij de ander achterlaten.

Goffman wijst daarbij op het belang van decorum en manners: de manier waarop een handeling plaatsvindt, heeft zijn specifieke betekenis in de setting waarbinnen die handeling plaatsvindt. Decorum geeft dan betekenissen aan de manieren waarop de belangrijkste actoren zich presenteren, terwijl manners wijzen op de gebruiken die geldig zijn in deze setting. “In the study of social establishments it is important to describe the prevailing standards of decorum; it is difficult to do so because [we] tend to take many of these standards for granted, not realizing that they have done so until an accident, of a crisis or peculiar circumstance occurs.” Ons gedrag in die dagelijkse leefomgeving is voor een deel bepalend voor wie we zijn.

Als het over nieuwe vormen van subculturen gaat, neem dan en passant ook het boek van Duyvendank en Hurenkamp even door. In hun ‘Kiezen voor de kudde, lichte gemeenschappen en de nieuwe meerderheid’ (2004) introduceren ze een nieuwe vorm van gemeenschapszin (communities lite). In de vaste overtuiging dat we ‘onszelf graag wijs [maken] dat we heel individualistisch optreden en denken, maar zoeken hardnekkig naar aansluiting bij groepen. Van individualisering blijkt in de praktijk weinig sprake. Herkennen van dit modern kuddegedrag voorkomt veel misverstanden […].

Bijbehorende soundtrack

  1. Bob Dylan – I & I
  2. Bad Religion – Individual
  3. Triggerfinger – I follow rivers
  4. Reel to Real – I like to move it
  5. Gerry Raferty – I could be wrong
  6. Stevie Wonder – I wish
  7. Elvis Costello – I want you
  8. Meat Loaf – I would do anything for love (but I won’t do that)
  9. Arctic Monkeys – Do I wanna know?
  10. The Clash – Should I stay or should I go?
  11. Spargo – You and me
  12. Lady Gaga – Yoü and I
  13. Ilse de Lange & Calum Scott – You are the reason
  14. Gerry and the Pacemakers – You’ll never walk alone
  15. The Beatles – We can work it out
  16. Broederliefde – we moeten door
  17. Queen – We will rock you
  18. Paul McCartney – we all stand together
  19. Pete Seeger – We shall overcome
  20. USA for Africa – We are the world
Gemaakt door
Foto van Ton Baetens. Ton is een witte man met golvend kort zwart haar, donkere ogen en een donker baardje. Hij draagt een zwarte bril en heeft verder een wit overhemd aan en een donkergrijze colbert.

Ton Baetens

historicus & bestuurskundige - tegendraads - partner EMMA
Ruimte en Wonen