De strijd om het Sterrebos

Rond het Limburgse dorp Nieuwstadt ligt een iconisch stukje bos: het Sterrebos. Een bos, waar sinds een aantal jaren veel om te doen is. Groot is het niet: zoals sommige inwoners van het dorp zeggen: ‘Je bent er doorheen voor je er erg in hebt.’

Het Sterrebos begon ooit als een populierenbos dat in de 18e eeuw is aangelegd als houthakbos voor de buitenplaats Wolfrath. Het bos was bedoeld om te consumeren: de bomen zouden gebruikt worden als hout voor de open haard, meubels of huizen.

In 2020 wordt het de plek waar VDL Nedcar haar autofabriek wilde uitbreiden. Maar daar steken natuurverenigingen De Groene Sporenwolf (DGS) en Stichting Ecologisch Vleermuis Onderzoek Nederland (SEVON) een stokje voor. Het bos is namelijk een belangrijke plek voor bijzondere flora en fauna. Uitbreiding van de autofabriek zorgt voor meer geluidsoverlast voor inwoners. Bovendien zijn er geen sterke aanwijzingen dat het plan ook echt voor meer werkgelegenheid gaat zorgen. De verenigingen tekenen bezwaar aan bij de Raad van State en daarna volgt een lange onderhandeling tussen de verschillende partijen.

Uiteindelijk komt er begin februari 2022 een akkoord. VDL Nedcar mag uitbreiden en het Sterrebos mag gekapt worden, zolang VDL 55 bomen herplant verderop in het Wolfrath-gebied. Bovendien staat in het nieuwe plan ook een aanleg van een ‘Ambitiebos’ dat zal reiken tot aan de rand van de woonkern van Nieuwstadt. Een mooie overeenkomst, volgens de secretaris van DGS, secretaris Dirkjan van der Hoven. ‘Een opsteker voor participatie’, zoals hij zelf zegt omdat er samen met de natuurverenigingen, de provincie en VDL Nedcar is gekeken naar een oplossing.

Maar zelfs na het akkoord volgen er nieuwe protesten en acties van (andere) mensen die in de bomen van het Sterrebos klimmen om zo de kap van zeven hectare bos tegen te houden. Uiteindelijk ontruimt de politie het bezette bos en worden de actievoerders gearresteerd. VDL maakt haast: de kapwerkzaamheden worden in vier dagen tijd afgerond.

In het gekapte gedeelte groeien nu wilde planten en bloemen. Iets minder dan de helft van het bos is blijven staan. Naast het bos rijden er af en toe vrachtwagens op het terrein van de autofabriek, maar van de uitbreiding is nog niets te zien. We zijn net voorbij Nieuwstadt gereden, de plek waar Ton Baetens, partner bij EMMA, opgroeide. Het is bekend gebied voor hem. In de autofabriek waar we op uitkijken, werkte zijn vader jarenlang. Zijn fascinatie voor het Sterrebos komt dus niet helemaal uit de lucht vallen. De autofabriek speelde een belangrijke rol in zijn gezin, maar volgens Ton is het eigenlijk helemaal niet zo vanzelfsprekend dat de autofabriek er nu nog staat.

Waar begon het allemaal?

 

Zwart goud en de keerzijde van mijnen

Werkloosheid is altijd een groot thema geweest in Limburg, ook in de omgeving van het Sterrebos. VDL Nedcar speelde dan ook een belangrijke rol in het verschaffen van werk in de omgeving. Ook voor Tons vader. Maar de autofabriek dankt haar bestaan aan het mijnverleden van het gebied. Dat mijnverleden bestaat uit zwarte verhalen, gouden tijden, grauwe kanten en kleurrijke perspectieven die meer dan alleen werkgelegenheid omhelzen.

Vanaf de 12e eeuw werd er steenkool gedolven in de omgeving van Limburg. Onder de mijnwet van 1810 van Napoleon konden particulieren concessies aanvragen voor de exploitatie van delfstoffen. Tussen 1852 en 1926 werden door vier particuliere bedrijven negen nieuwe koolmijnen aangelegd. Binnen enkele decennia ontstond zo de Mijnstreek: een gebied waar alles en iedereen draaide om steenkool, het zwarte goud. Duizenden mijnwerkers kwamen van heinde en verre om te werken aan het kolenfront.

Die ondergrondse steenkoolwinning zette bovengronds alles op z’n kop. De mijnen werden bijna net zo groot en invloedrijk als de kerk. Samen regelden ze bijna alles voor de mijnwerker en het gezin: werk, woning, opleiding en vrijetijdsbesteding. Het harde werk in de mijnen verdiende relatief goed en het geld vloeide rijkelijk in cafés en warenhuizen in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw.

De snelle opkomst van de mijnen, het ondergrondse werk en de organisatie van de samenleving hadden ook een keerzijde. Woningnood, dodelijke ongelukken, beroepsziektes, uitsluiting en controle resulteerden uit het succes van de mijnen. In 1965 kondigde de toenmalige minister van Economische Zaken Joop den Uyl de sluiting van de mijnen aan. De staatsmijnen maakten al een paar jaar verlies en de concurrentie van gas, olie en goedkope buitenlandse kolen was groot. Hij deed hierbij de belofte dat er ‘geen sluitingen zonder vervangende werkgelegenheid’ zouden volgen. Toch gingen er uiteindelijk 45.000 directe banen verloren. Waaronder de baan van Tons vader.

Kan economische groei samengaan met behoud van de natuur?

Werkgelegenheid vs. natuurbehoud

Een van die vormen van nieuwe werkgelegenheid werd DAF, de voorloper van VDL Nedcar, in Born. Er werkten tot voor heel kort nog zo’n 4.000 mensen bij VDL Nedcar: een belangrijke werkgever dus voor de omgeving. En zo belangrijk als de autofabriek is, zo onzeker is haar toekomst. Meerdere keren wordt VDL met faillissement bedreigd. Al vanaf de tijd dat Tons vader er werkt. En daarom wordt de uitbreiding van VDL bestempeld als ‘noodzakelijk’ in 2020. Als nu wordt begonnen met de uitbreiding op de plek van het Sterrebos, dan kan het bedrijf alsnog in 2024 beginnen met de productie voor een nieuwe opdrachtgever, is de redenering. Maar: is de kap inderdaad nodig voor de uitbreiding? Is dit de beste beslissing in het grote geheel?

Had je het aan Ton gevraagd toen zijn vader nog bij VDL Nedcar werkte dan had hij dit beaamd. Voor veel inwoners in de omgeving is VDL een onderdeel van hun identiteit. ‘Belangrijker dan bomen wil ik niet zeggen, maar we hebben niet veel keus’, zegt een werknemer van VDL Nedcar. ‘Die boterham is voor het zuiden van het land heel erg belangrijk.’

Toch is het opmerkelijk dat juist de kap van dit klein stukje bos zoveel ophef opleverde. Je zou kunnen denken dat zo’n klein gebied in het niet valt als je kijkt naar de kap van bomen in het Amazonegebied. Maar, misschien gaat het niet om de grootte van natuurgebied dat dreigt te verdwijnen, maar om het principe dat ook hier natuur moet wijken voor economische groei. Is dat gerechtvaardigd?

Actievoerders voor het behoud van het Sterrebos stellen op hun website dat het ‘onverantwoord is om bos te kappen in een tijd van klimaat- en ecologische crisis. Al helemaal als er een vervuilende fabriek voor in de plaats komt.’ Het compensatieplan wijzen zij af. Het Sterrebos is onvervangbaar volgens hen. Er is ook veel boosheid om hoe actievoerders worden neergezet. Volgens Ella van Beuk van actiegroep Red het Sterrebos worden werknemers van VDL Nedcar en milieuactivisten tegen elkaar uitgespeeld. ‘Als je geld hebt, kun je alles maken, zo zijn ze dat gewend bij het miljardenbedrijf. Maar niet alles is te koop.’

Paula Wielders van Red het Sterrebos vond het belangrijk dat het Sterrebos niet gekapt zou worden door VDL Nedcar. Voornamelijk vanwege de veilige plek die het is voor reeën, dassen, vleermuizen en broedvogels. Maar volgens haar is de verdeeldheid die is ontstaan niet nodig. ‘Het gaat niet om óf werkgelegenheid óf boskap’, zegt ze. Je kan die twee combineren.’ Ondanks dat er geen gehoor wordt gegeven aan deze boodschap en het Sterrebos wordt gekapt, staat de actiegroep nog sterk in hun schoenen. ‘Het Sterrebos is verloren, maar de strijd om het behoud van bossen gaat door. We hebben ieder bedrijf in Nederland laten zien dat je niet zomaar natuur kunt vernietigen.’

Van wie is het Sterrebos?

Een gesprek over idealen en identiteit

De strijd om het Sterrebos heeft geen duidelijke winnaar. Een deel van het Sterrebos werd gekapt in februari 2022, maar de uitbreiding van VDL Nedcar is bij lange na nog niet begonnen. Sterker nog, begin januari 2024 ontsloeg VDL zelfs zo’n 3.500 werknemers vanwege wegblijvende nieuwe opdrachtgevers. In een interview met de Gelderlander vertellen directeur John van Soerland en VDL-hoofddirectielid Paul van Vuuren dat ze nog vertrouwen hebben in de toekomst van VDL: ‘Gaan we die aantallen van vier-, vijfduizend medewerkers weer halen? Ja, en misschien wel meer, al is het grote doel om vooral een duurzaam fundament onder Born te leggen.’

De belangen die een rol spelen in de strijd om het Sterrebos laten in ieder geval zien hoe belangrijk het is om het gesprek aan te gaan. Je kunt dingen uitruilen zoals bij het Sterrebos in eerste instantie is gebeurde: een stukje bos weg, maar wel een ander stuk bos ervoor in de plaats . Maar hoe bepaal je wat je wel en niet kunt uitruilen?

Van buitenaf is het moeilijk om te begrijpen waar een ander vandaan komt. ‘De constructieve arena waarin je een gesprek voert met elkaar moet er één zijn van luisteren’, vertelt Ton. ‘Een gesprek over idealen en identiteit moet niet gaan over jouw gelijk halen of jouw belangen verdedigen. Dat moet juist gaan over wat je zelf kunt bijdragen. Waar kun je elkaar tegemoet komen?’

Uiteindelijk geldt die les niet alleen voor de strijd om het Sterrebos. In de buurt, in de stad en op het platteland voeren we dagelijks strijd om dingen die we belangrijk vinden. Soms over dingen zoals of we vuurwerk moeten verbieden of niet. En soms over dingen zoals hoeveel sociale huurwoningen er moeten komen in een wijk. Dat zijn geen kleine dingen, ook al heeft het misschien niet zoveel invloed op je eigen situatie. Leren begrijpen waarom iets belangrijk is voor een ander is het startpunt voor moeilijke gesprekken.

Hoe begin je zo'n gesprek?