We leven in een steeds complexer wordende samenleving waarin in ivoren torens gemaakt beleid niet zomaar meer wordt geaccepteerd. De rol van de overheid verandert. Om beleid te maken en daarvoor draagvlak te vinden, zoekt de overheid samenwerking met maatschappelijke organisaties en burgers.

Zo kon de maatschappelijke dialoog de afgelopen tien jaar furore maken als beleidsinstrument. Van nanotechnologie tot de inrichting van het Amstelgebied in Amsterdam. Van onderwijs in de 21ste eeuw tot recreatie en cultuur in de gemeente Lansingerland. Over tientallen onderwerpen werden maatschappelijke dialogen gevoerd. Wat heeft dat nu opgeleverd? 

Draagvlak of relatie

Prof. Dr. Martijn van der Steen, bijzonder hoogleraar Strategie en Toekomst, adjunct-directeur van de NSOB en medeauteur van het invloedrijke essay De boom en het rizoom, vindt het een lastige vraag: ‘De maatschappelijke dialoog wordt op veel manieren ingezet. Soms heel instrumenteel – om ideeën op te halen en draagvlak te creëren. Maar het gaat ook dieper. Het kan ook een vorm zijn om een dialogische relatie met de samenleving te ontwikkelen waarin overheid en burger samen publieke waarden creëren.’

Om in de termen van het essay te blijven: in het eerste geval is de overheid een boom die ‘ophaalt’ in de samenleving, het rizoom – de horizontaal vertakte wortelstructuur onder de grond. In het tweede geval is de overheid geen boom meer maar wordt ze onderdeel van het rizoom. 

Potentie

Van der Steen: ‘Mijn indruk is dat er de afgelopen tien jaar veel instrumentele dialogen zijn gevoerd. Dat is op zich prima en heel relevant. Tegelijkertijd ben ik geïnteresseerd in de mogelijkheden om meer maatschappelijke impact tot stand te brengen. Kun je met een maatschappelijke dialoog zoveel energie lostrekken dat je een heel rizoom in beweging brengt? Ik denk dat die potentie er is.’

Maatschappelijke opgave

Als voorbeeld noemt Van der Steen de Energiedialoog die dit jaar werd gevoerd vanuit het ministerie van Economische Zaken. Hoofdvraag was: Hoe moet onze energievoorziening er in 2050 uit zien?

‘Daar is ongelooflijk veel opgehaald. Het is een rijk gesprek geweest waarbij alle kanten van het vraagstuk op tafel zijn gekomen. Ik denk dat het de overheid ook goodwill in de samenleving heeft opgeleverd. Dus, vanuit het boomperspectief was dit een mooie dialoog. Maar er is nog niet een beweging op gang gekomen waardoor de energietransitie wordt ervaren als de maatschappelijke opgave van ons allemaal. Iedereen is benieuwd naar de follow-up. De bal ligt nog steeds op de helft van de overheid. Deze maatschappelijke dialoog hangt nog tussen boom en rizoom in. Ik hoop dit een eerste stap was en dat volgende beleidsstappen eraan gaan bijdragen dat die transitie inderdaad van ons allemaal wordt. Het kan nog steeds.’

Toekomst

Op donderdag 24 november praten we bij EMMA verder over de maatschappelijke dialoog. We doen dat in een twee uur durend programma met onder meer ervaringsdeskundige Ingrid Brummelman (directeur Bureau Onderwijs2032) en Duco Bannink (auteur en hoofddocent bestuurskunde aan de VU).

We maken een tussenbalans op, leggen de dilemma’s bloot die zich in de praktijk voordoen en trekken lessen met het oog op de toekomst.

Klinkt interessant? Kijk dan hier en meld je aan.